Işığın
bulunmadığı ortamlar karanlıktır.Karanlık ortamlarda varlıkları
göremeyiz.Çevremizdeki canlı ve cansız varlıkları ışık sayesinde net olarak
görebiliriz.Gündüzleri Güneş Dünya’mızı aydınlatır. Her şeyi ayrıntılarıyla görebiliriz.
Geceleri
karanlık olduğu için varlıkları göremeyiz. Etrafımızdaki varlıkları duyu
organlarımızla algılarız. Duyu organlarımızdan biri olan gözümüz sayesinde,
etrafımızda meydana gelen pek çok şeyi görerek tanırız. Böylece onlar hakkında
fikir sahibi oluruz.
Görme
olayının gerçekleşebilmesi için baktığımız varlıkların bir ışık kaynağı
tarafından aydınlatılması ve bu varlıklardan gözümüze ışık gelmesi gerekir.
Dolayısıyla karanlık ortamda görme olayı gerçekleşmez.
Bulunduğumuz
ortamdaki varlıkları net olarak görebilmemiz için ışık miktarının yeterli
olması gerekir. Işık miktarı yetersiz olduğunda ya da çok fazla arttığında
görme olayı zorlaşır.
ÇEVREMİZDEKİ IŞIK KAYNAKLARI
Çevremizdeki
canlı ve cansız varlıkları görmemizi sağlayan ışıktır. Çevresine ışık vererek
aydınlatan cisimlere ışık kaynağı denir.İnsanların görmelerini sağlayan enerji türü ışıktır. Bütün ışıklar bir
ışık kaynağı tarafından üretilmektedir. Işık yapıp etrafını aydınlatan her şey
ışık kaynağıdır. Dünyanın
ve bilinen en büyük ışık kaynağı güneştir. Işık kaynakları doğal ve yapay ışık
kaynakları olarak 2 grubu ayrılır:
Doğal ışık kaynakları:Bazı
ışık kaynakları kendi kendine ışık üretirler. Bu tür kaynaklara doğal ışık
kaynakları isimi verilmektedir. Güneş, yıldız, yıldırım ve şimşek türü doğal
olaylar doğal ışık kaynakları grubuna girmektedir.
GÜNEŞ
YILDIZ
YILDIRIM
ŞİMŞEK
Yapay ışık kaynakları:Doğal
ışık kaynaklarından akşam olduğu zaman yararlanılamaz. Bu durumda yapay ışık
kaynakları devreye girer. Yapay ışık kaynakları insanlar tarafından
yapılmaktadır. Ampul, lamba, mum ve meşale gibi araçlar yapay ışık
kaynaklarının içerisine girer.
AMPUL
LAMBA
MEŞALE
MUM
Bazı
cisimler, ışık kaynağı olmadıkları halde ışık yayıyor gibi görünürler. Bunun
nedeni, ortamda başka bir ışık kaynağının bulunmasıdır. Ayna, metal kaşıklar,
bisiklet ve araba reflektörleri, bu duruma örnektir.
Bazı
gecelerde Ay ışığının çevremizi aydınlattığını fark ederiz. Ay, bir ışık
kaynağı değildir. Güneş ışınları Ay yüzeyine çarpar. Bu sayede Ay, ışık
yayıyormuş gibi görünür. Çevremizdeki bazı varlıklar, ortamda bulunan başka
ışık kaynaklarının varlığı nedeniyle ışık yayıyormuş gibi görünürler.
·
Denizin derinliklerinde yaşayan bazı balıklar, ışık yayarlar.
·
Bazı mantarlar, karanlıkta ışık saçarlar.
·
Doğal bir ışık kaynağı olan ateş böceği, ışık üretir.
·
Yıldızlar, kendi ışıklarını üreterek, gezegenler ise bir ışık kaynağından
aldıkları ışıkla aydınlanıp parlak görünürler.
Güneş,
mum alevi, ışık veren ampul gibi ışık kaynakları sıcaktır. Bunlar, çevrelerine
ışık dışında ısı da verirler. Bazı ışık kaynakları ise ışık yayarken ısı
vermezler. Floresan lamba, ateş böceği, derinlerde yaşayan bazı balıklar,
bunlara örnektir.
Trafik
levhaları, ışık yaymadıkları halde geceleri yayıyor gibi görünür. Bunun nedeni,
taşıtların farlarından yayılan ışıktır. Trafik levhaları özel maddelerle
kaplandığı için üzerlerine ışık geldiği zaman diğer cisimlerden daha parlak
görünür. Bunlara kendini aydınlatan cisimler denir. Aydınlatan cisimlere
örnekler alüminyum folyo,ayna,kaşık reflektör de verilebilir.
GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE AYDINLATMA İlk insanlar sadece Ayın ve yıldızların yaydığı ışıkla
aydınlanırdı. Ateşin keşfedilmesiyle birlikte aydınlanma sorunu ortadan kalktı.
Meşale, gaz lambaları, kandil ve mum gibi ışık kaynakları yapıldı. Daha
sonraları ampul icat edildi. Ampul, icat edildiği günden beri aydınlatma
teknolojisininen önemli
aracı olmuştur. Bilim adamları, çevreye zarar vermeyen ve sağlık sorunlarına
yol açmayan ampuller üretebilmek için çalışmalarına devam etmektedirler. Normal ampuller, ısınarak ışık verdikleri için elektrik enerjisinin çok az
miktarını ışığa çevirirler. Bu nedenle elektrik enerjisinin büyük bir bölümünü
ısı yerine ışığa dönüştüren floresan lambalar üretildi. Floresan lambalar
normal ampullerden daha pahalı olmalarına rağmen, normal ampullerden dört kat
daha verimlidirler.Normal
ampuller daha basit bir teknoloji ile üretilebilir. Ancak enerji tasarrufu sağlayan,
küçültülmüş lambaları üretebilmek için daha ileri teknoloji gereklidir.
Aydınlatmanın
Yaşamımızdaki Etkileri
Aydınlatma teknolojisindeki
gelişmelerin toplum yaşamı üzerinde olumlu etkileri olmuş ve yaşam kalitesi
yükselmiştir.
Evde, hastahanelerde,
havaalanlarında, otoyollarda, alışveriş merkezlerinde ve otogarlarda aydınlatma
teknolojisinin ürünleri kullanılmaktadır.
Aydınlatma teknolojisi,
kullandığımız pek çok araçta uyarı amaçlı kullanılır. Buzdolabının kapağı açıldığında
lambanın yanması, ütü çalıştırıldığında ışığının yanması bu uygulamaya örnek
verilebilir.
Aydınlatma teknolojisi sayesinde
araçlar geceleri rahat bir şekilde kullanılır. Araçların lambaları, yol
kenarlarındaki lambalar araçların gece kullanımını kolaylaştırır.
Denizlerde derine doğru inildikçe
güneş ışığı azalır. Ortam gittikçe kararır. Ancak aydınlatma teknolojileri
sayesinde okyanusların ve denizlerin derinlikleri araştırılabilir. Buralarda
yaşayan canlılar hakkında bilgi edinilebilir.Yine
aydınlatma teknolojileri sayesinde hastahaneler gece ve gündüz hizmet
verebilir. Fabrikalar gece ve gündüz çalışabilir.
Işığın Doğru Kullanımı
Bulunduğumuz
ortamların gereğinden fazla ya da az aydınlatılması görmeyi zorlaştıracağından,
gözlerimizin yorulmasına yol açar.Bulunduğumuz ortamlarda ışığın
doğrudan gözümüze gelmemesine dikkat etmeliyiz.
Gece
ders çalışırken masa lambası kullanmak göz sağlığı için yararlıdır. Ancak
ışığın sol arkadan gelmesine dikkat etmeliyiz.
Göz sağlığımızın bozulmaması
için, okuduğumuz kitapla gözümüz arasındaki mesafenin 35 - 40 cm arasında
olması gerekir.
Güneşli günlerde güneş gözlüğü
kullanmak göz sağlığı için önemlidir. Ancak gözümüzde güneş gözlüğü bile olsa
Güneşe doğrudan bakmak sakıncalıdır.
Uzun süre bilgisayar veya televizyon
karşısında kalmamaya, bu araçları kullandığımız sürece de onları fazla yakından
izlememeye dikkat etmeliyiz.
Aydınlatma araçlarının tasarruflu
kullanılması aile ve ülke ekonomisi bakımından oldukça önemlidir.
Ampullerin güçleri farklıdır. Gücü
az olan ampuller ışık ihtiyacının az olduğu yerlerde, gücü fazla olan ampuller
ise ışık ihtiyacının çok olduğu yerlerde kullanılmalıdır. Böylece gereksiz
enerji harcanmayarak ekonomiye katkıda bulunulmuş olur.
Geceleyin caddeleri ve parkları
aydınlatmada kullanılan ışık kaynakları, aydınlatılacak ortama
yönlendirilmelidir. Gökyüzüne ya da uygun olmayan yerlere yöneltilen ışık,
enerji israfına yol açar.
IŞIK ÇEVREYİ ETKİLER Mİ?
Gerekmeyen yerlerin aydınlatılması,gereğinden fazla aydınlatılma yapılması,gözü yorar ve görmeyi etkiler.Buna ışık kirliliği denir.
Işık Kirliliğinin Sonuçları:
Göze zarar verir.
Gökyüzünün güzelliğini görmemizi engeller.
Gökyüzü incelemelerinde gök bilimcileri olumsuz etkiler.
Aile ve ülke ekonomisine zarar verir.
Yumurtadan çıkan deniz kaplumbağalarının denizi bulmalarını engeller,çoğunun ölmesine neden olur.Ayrıca mehtabın parlak olduğu zamanlarda yumurtlayan dişi kaplumbağalar çok ışıklı yerlerde yumurtlamaz.
Işık Kirliliğini Önlemek İçin Neler Yapılmalıdır?
Işıklar ihtiyaç duyulduğunda yakılmalıdır.
Ortamın büyüklüğüne uygun aydınlatma aracı kullanılmalıdır.
Sokak lambaları ışığı dağıtmayacak şekilde yapılmalıdır.
Koşullara uygun aydınlatılma yapılmalıdır.
B)SES HER SESİN BİR KAYNAĞI VARDIR
·Canlılar çevreleriyle iletişim kurabilmesi için görmeleri ve
duymaları gerekir.
·Bazen cisimleri görmeden seslerinden ne olduklarını
tanıyabiliriz.
·Hayvan seslerinden, müzikal aletlerden, taşıtların çıkardığı
sesten ne olduğunu bilir ve de tanırız.
·Çevremizde ses veren ve ses oluşturan cisimlere ses kaynağı
denir.
·Kulağımıza gelen bazı sesler doğal bazı sesler ise yapaydır.
·Rüzgâr uğultusu, gök gürlemesi, dalga sesi, yüksek bir
yerden akan su şırıltısı, kuş ve böceklerin sesi doğal sestir. Bu sesleri
üreten kaynağa da doğal ses kaynağı denir.
·Müzik aletlerinden, ulaşım ve taşıma araçlarından çıkan,
sesler de yapay sestir. Bu sesleri üreten kaynaklara da yapay ses kaynağı
denir.
·Ses kaynağından çıktıktan sonra ışık gibi her yöne yayılır.
·Sesin yayılma özelliği olmasaydı kaynağından çıkan sesler
kulağımıza kadar gelmezdi.
·Ses dalgalar halinde yayılır. Ses dalgalarını bizler
göremeyiz.
Dalgalar halinde yayılan ses uzaklaştıkça dalgalar
zayıflaşır.
·Bu nedenle ses kaynağına yakın sasler güçlü duyulur, ses
kaynağından uzaklaştıkça sesin duyulması güçleşir.
·Ses dalgaları havada hareket ettiği gibi suda da dalgalar
halinde yayılır.
·Ses suda havadan daha hızlı yayılır.
·Ses katılarda da dalgalar halinde yayılır.
SES NASIL OLUŞUR? Titreşen bir nesnenin başlattığı titreşimler dizisine ses denir.Sesin oluşabilmesi için titreşim hareketi gereklidir.Titreşim bir nesnenin ileri geri hareketidir.Titreşim yapan ses kaynakları havayı titreştirir.Titreşen hava yayılarak kulağımıza gelir ve bir etki oluşturur.Böylece ses işitilir.
SESLERİ NASIL DUYARIZ? Ses kaynaklarından çıkan ses,havada yayılarak kulağımıza kadar gelir ve kulak zarını titreştirir. Kulak zarındaki titreşimler kulağın iç kısımlarına iletilir.Bu titreşimler belirli bir ileti taşır. Bu iletiler beyne ulaştığında ses iletilmiş olur.
SESİN ŞİDDETİ
Aynı ses kaynağının ürettiği sesin farklı uzaklıklardan farklı şekilde duyulmasını sağlayan özelliğe sesin şiddeti denir.Seslerin şiddetleri farklıdır.Sesin şiddetine de gürlük denir. Sesin şiddetini artırmak ve sesimizi uzaklara duyurmak için megafon adı verilen bir alet kullanılır. Sokak satıcıları,itfaiyeciler, polisler seslerini duyurabilmek için megafon kullanırlar.
MEGAFON
İşitme güçlüğü çeken insanlar işitme cihazı kullanırlar.Bu cihazlar çevreden gelen seslerin şiddetini artırarak daha iyi duyma sağlar.
İŞİTME CİHAZI
SES KİRLİLİĞİ Amacı dışında kullanılan yüksek ses, ses kirliliğine neden olur. Kalabalık şehirler ve gelişen teknoloji ses kirliliğinin artmasına neden olur. Ses kirliliği,ruh ve beden sağlığımızı olumsuz yönde etkiler. Gürültülerden etkilenmemek için binalara ses yalıtımı yapılır.Sesin bulunduğu ortamdan geçişini engellemek amacıyla binaların yalıtım maddeleriyle kaplanmasına ses yalıtımı denir.
ÖĞRENDİKLERİMİZİ ÖLÇELİM :)
Soru 1. Varlıkları görebilmemiz
için ne gereklidir?
A) Ses B) Işık
C) Enerji D) Güneş
Soru 2. Aşağıdakilerden hangisi doğal ışık kaynaklarına bir örnektir?
A) Mum B) Kibrit
C) Güneş D) Lamba
Soru 3. Aşağıdakilerden hangisi yapay ışık kaynaklarına bir örnektir?
A) El feneri B) Güneş
C) Ateş böceği D) Yıldızlar
Soru 4. Canlıların yaşamındaki en önemli ve en büyük ışık kaynağı
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Ay B) Gezegenler
C) Lambalar D) Güneş
Soru 5. Ders çalışırken ışık nereden gelmelidir?
A) Sol arka B) Sol ön
C) Sağ arka D) Sağ ön
Soru 6. Ampulü icat eden bilim adamı kimdir?
A) Isaac Newton B)
Thomas Edison
C) Albert Einstein D)
Theodor Schwann
Soru 7. Aşağıdakilerden hangisinin artması herhangi bir kirliliğe neden olmaz?
A) Ağaç B) Işık
C) Ses D) Çöp
Soru 8. Aşağıda verilenlerden hangisinin çıkardığı ses doğal ses kaynağına
örnek değildir?
A) İnsan B)
Kedi
C) Müzik D) Kuş
Soru 9. Aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Ses bir enerji türüdür.
B) Ses üreten cisimler titreşirler.
C) Ses kaynağından uzaklaştıkça sesin şiddeti artar.
D) Bazı cisimlerin ürettiği sesleri duyamayız.
Soru 10. Aşağıda verilen ortamlardan hangisinde ses kirliliği olmaz?
A) Kütüphane B) Trafik
C) İnşaat D)
Lunapark
Soru 11. Aşağıda verilen ifadelerden hangisi doğrudur?
A) Trafik lambaları doğal ışık kaynağıdır.
B) Işık kaynakları yalnızca doğal olabilir.
C) Ay ve gezegenler doğal ışık kaynağıdır.
D) Işık kaynakları doğal ve yapay olmak üzere ikiye ayrılırlar.
Soru 12. Aşağıda verilenlerden hangisi göz sağlığını olumsuz yönde etkilemez?
A) Bilgisayar
B) Televizyon
C) Yeşil alanlar
D) Fazla ışıklı ortamlar
Soru 13. I. Işığın kullanım yeri
II. Miktarı
III. Yönü
IV. Zamanı
Yukarıda verilenlerden hangisi ya da hangileri yanlış olursa ışık kirliliği
oluşur?
A) Yalnız I B) Yalnız II
C) I, II ve III D) I, II, III ve IV
Soru 14. Kaynağından çıkarak kulağımıza kadar gelen ses nasıl yayılır?
A) Her yönde yayılır.
B) Bir yönde yayılır.
C) Yayılmaz.
D) İki yönde yayılır.
Soru 15. Sesleri duyabilmemizi ve hafif sesleri kuvvetli seslerden ayırmamızı
sağlayan özellik aşağıdakilerden hangisidir?
A) Sesin titreşimi B) Sesin şiddeti
C) Sesin tınısı D) Sesin frekansı
Soru 16. Aşağıdakilerden hangisi ses kaynağı değildir?
A) rüzgâr B) çalışan radyo
C) çalışan mutfak robotu D) çalışma masası
Soru 17. Aşağıdakilerden hangisi gürültünün insan sağlığı üzerindeki
etkilerinden biri değildir?
A) Anlamayı güçleştirir.
B) Sinirli ve gergin olmaya neden olur.
C) Görme duyumuzu engeller.
D) İşitme kaybına neden olur.
Soru 18. Aşağıdakilerden hangisi ses kirliliğine neden olur?
A) İnşaat çalışması B) Kuş sesi
C) Rüzgâr D) Yaprak hışırtısı
Soru 19. Aşağıda verilenlerden hangisini yapmak göz sağlığımız için önemlidir?
A) Televizyonu yakından izlemek.
B) Kitapla göz arasında 35-40 cm bırakmak.
C) Bilgisayarı uzun süre kullanmak.
D) Fazla ışıkta kitap okumak.
Soru 20. Aşağıdakilerden hangisi yapay ses kaynağına örnektir?
SOLUNUM SİSTEMİ Kan hücrelere besin ve oksijen taşır. Hücrelerde taşınan bu besinler oksijenle yakılır.Besinlerin bu şekilde oksijenle birleşerek enerji açığa çıkarması olayına solunum denir.Solunum olayı sonucunda su, karbondioksit gibi atık maddeler açığa çıkar.Oluşan enerji vücutta kullanılır.Su ve karbondioksit ise dışarı atılır. Solunum organları (Solunum sistemi), akciğerlerle, havayı dışardan alıp akciğerlere taşıyan burun, yutak, gırtlak ve soluk borusudur. Deri de yardımcı solunum organıdır Hücrelerimizde gerçekleştirilecek solunum olayı için gerekli oksijeni dış ortamdan alan ve karbon dioksitin dış ortama verilmesini sağlayan sisteme solunum sistemi denir. Solunum sistemimizi oluşturan organlar; burun, gırtlak, soluk borusu ve akciğerlerdir. Yutak ve deri, solunuma yardımcı organlardır.
SOLUNUM ORGANLARI
a) Burun :
Koku alma organıdır. Havayı ısıtır ve nemlendirir. İçindeki kıllar toz ve mikropları tutarak alınan havayı temizler. Hava burundan yutağa geçer. b) Yutak Ağız ve burun arka tarafta yutağa açılır.hem sindirim hem de solunum organır. Yemekler yutaktan yemek borusuna hava ise yutaktan soluk borusuna geçer. c) Soluk borusu Yemek borusunun önünde yer alır. Üstüste dizilmiş kıkırdak halkalardan oluşur. Havanın akciğere iletilmesini sağlar. d) Akciğer Göğüs kafesi içinde bulunur Dış etkilerden koruyan zara sahiptir. Sağ ve sol olmak üzere iki tanedir. İç yüzeyleri nemlidir. Oksijen girişini karbondioksit çıkışını sağlar. Diyafram ile birlikte çalışırlar. Nefes alırken genişler Nefes verirken büzüşür.