IŞIK VE SES

                                     IŞIK VE SES

A)IŞIK

KARANLIKTA GÖREBİLİR MİYİZ?

 Işığın bulunmadığı ortamlar karanlıktır.Karanlık ortamlarda varlıkları göremeyiz.Çevremizdeki canlı ve cansız varlıkları ışık sayesinde net olarak görebiliriz.Gündüzleri Güneş Dünya’mızı aydınlatır. Her şeyi ayrıntılarıyla görebiliriz.

 Geceleri karanlık olduğu için varlıkları göremeyiz. Etrafımızdaki varlıkları duyu organlarımızla algılarız. Duyu organlarımızdan biri olan gözümüz sayesinde, etrafımızda meydana gelen pek çok şeyi görerek tanırız. Böylece onlar hakkında fikir sahibi oluruz.

 Görme olayının gerçekleşebilmesi için baktığımız varlıkların bir ışık kaynağı tarafından aydınlatılması ve bu varlıklardan gözümüze ışık gelmesi gerekir. Dolayısıyla karanlık ortamda görme olayı gerçekleşmez.

 Bulunduğumuz ortamdaki varlıkları net olarak görebilmemiz için ışık miktarının yeterli olması gerekir. Işık miktarı yetersiz olduğunda ya da çok fazla arttığında görme olayı zorlaşır.

ÇEVREMİZDEKİ IŞIK KAYNAKLARI

Çevremizdeki canlı ve cansız varlıkları görmemizi sağlayan ışıktır. Çevresine ışık vererek aydınlatan cisimlere ışık kaynağı denir.İnsanların görmelerini sağlayan enerji türü ışıktır. Bütün ışıklar bir ışık kaynağı tarafından üretilmektedir. Işık yapıp etrafını aydınlatan her şey ışık kaynağıdır.  Dünyanın ve bilinen en büyük ışık kaynağı güneştir. Işık kaynakları doğal ve yapay ışık kaynakları olarak 2 grubu ayrılır:

Doğal ışık kaynakları:Bazı ışık kaynakları kendi kendine ışık üretirler. Bu tür kaynaklara doğal ışık kaynakları isimi verilmektedir. Güneş, yıldız, yıldırım ve şimşek türü doğal olaylar doğal ışık kaynakları grubuna girmektedir.

GÜNEŞ

YILDIZ

YILDIRIM

ŞİMŞEK

Yapay ışık kaynakları:Doğal ışık kaynaklarından akşam olduğu zaman yararlanılamaz. Bu durumda yapay ışık kaynakları devreye girer. Yapay ışık kaynakları insanlar tarafından yapılmaktadır. Ampul, lamba, mum ve meşale gibi araçlar yapay ışık kaynaklarının içerisine girer.

AMPUL

LAMBA

MEŞALE

MUM

 Bazı cisimler, ışık kaynağı olmadıkları halde ışık yayıyor gibi görünürler. Bunun nedeni, ortamda başka bir ışık kaynağının bulunmasıdır. Ayna, metal kaşıklar, bisiklet ve araba reflektörleri, bu duruma örnektir.

 Bazı gecelerde Ay ışığının çevremizi aydınlattığını fark ederiz. Ay, bir ışık kaynağı değildir. Güneş ışınları Ay yüzeyine çarpar. Bu sayede Ay, ışık yayıyormuş gibi görünür. Çevremizdeki bazı varlıklar, ortamda bulunan başka ışık kaynaklarının varlığı nedeniyle ışık yayıyormuş gibi görünürler.

· Denizin derinliklerinde yaşayan bazı balıklar, ışık yayarlar.

· Bazı mantarlar, karanlıkta ışık saçarlar.

· Doğal bir ışık kaynağı olan ateş böceği, ışık üretir.

· Yıldızlar, kendi ışıklarını üreterek, gezegenler ise bir ışık kaynağından aldıkları ışıkla aydınlanıp parlak görünürler.

 Güneş, mum alevi, ışık veren ampul gibi ışık kaynakları sıcaktır. Bunlar, çevrelerine ışık dışında ısı da verirler. Bazı ışık kaynakları ise ışık yayarken ısı vermezler. Floresan lamba, ateş böceği, derinlerde yaşayan bazı balıklar, bunlara örnektir.

Trafik levhaları, ışık yaymadıkları halde geceleri yayıyor gibi görünür. Bunun nedeni, taşıtların farlarından yayılan ışıktır. Trafik levhaları özel maddelerle kaplandığı için üzerlerine ışık geldiği zaman diğer cisimlerden daha parlak görünür. Bunlara kendini aydınlatan cisimler denir. Aydınlatan cisimlere örnekler alüminyum folyo,ayna,kaşık reflektör de verilebilir.


GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE AYDINLATMA  
 İlk insanlar sadece Ayın ve yıldızların yaydığı ışıkla aydınlanırdı. Ateşin keşfedilmesiyle birlikte aydınlanma sorunu ortadan kalktı. Meşale, gaz lambaları, kandil ve mum gibi ışık kaynakları yapıldı. Daha sonraları ampul icat edildi. Ampul, icat edildiği günden beri aydınlatma teknolojisininen önemli aracı olmuştur. Bilim adamları, çevreye zarar vermeyen ve sağlık sorunlarına yol açmayan ampuller üretebilmek için çalışmalarına devam etmektedirler. Normal ampuller, ısınarak ışık verdikleri için elektrik enerjisinin çok az miktarını ışığa çevirirler. Bu nedenle elektrik enerjisinin büyük bir bölümünü ısı yerine ışığa dönüştüren floresan lambalar üretildi. Floresan lambalar normal ampullerden daha pahalı olmalarına rağmen, normal ampullerden dört kat daha verimlidirler.Normal ampuller daha basit bir teknoloji ile üretilebilir. Ancak enerji tasarrufu sağlayan, küçültülmüş lambaları üretebilmek için daha ileri teknoloji gereklidir.

 Aydınlatmanın Yaşamımızdaki Etkileri

            Aydınlatma teknolojisindeki gelişmelerin toplum yaşamı üzerinde olumlu etkileri olmuş ve yaşam kalitesi yükselmiştir.

           Evde, hastahanelerde, havaalanlarında, otoyollarda, alışveriş merkezlerinde ve otogarlarda aydınlatma teknolojisinin ürünleri kullanılmaktadır.

            Aydınlatma teknolojisi, kullandığımız pek çok araçta uyarı amaçlı kullanılır. Buzdolabının kapağı açıldığında lambanın yanması, ütü çalıştırıldığında ışığının yanması bu uygulamaya örnek verilebilir.

            Aydınlatma teknolojisi sayesinde araçlar geceleri rahat bir şekilde kullanılır. Araçların lambaları, yol kenarlarındaki lambalar araçların gece kullanımını kolaylaştırır.

            Denizlerde derine doğru inildikçe güneş ışığı azalır. Ortam gittikçe kararır. Ancak aydınlatma teknolojileri sayesinde okyanusların ve denizlerin derinlikleri araştırılabilir. Buralarda yaşayan canlılar hakkında bilgi edinilebilir.Yine aydınlatma teknolojileri sayesinde hastahaneler gece ve gündüz hizmet verebilir. Fabrikalar gece ve gündüz çalışabilir.


Işığın Doğru Kullanımı

Bulunduğumuz ortamların gereğinden fazla ya da az aydınlatılması görmeyi zorlaştıracağından, gözlerimizin yorulmasına yol açar. Bulunduğumuz ortamlarda ışığın doğrudan gözümüze gelmemesine dikkat etmeliyiz.

   Gece ders çalışırken masa lambası kullanmak göz sağlığı için yararlıdır. Ancak ışığın sol arkadan gelmesine dikkat etmeliyiz.

   Göz sağlığımızın bozulmaması için, okuduğumuz kitapla gözümüz arasındaki mesafenin 35 - 40 cm arasında olması gerekir.

     Güneşli günlerde güneş gözlüğü kullanmak göz sağlığı için önemlidir. Ancak gözümüzde güneş gözlüğü bile olsa Güneşe doğrudan bakmak sakıncalıdır.

     Uzun süre bilgisayar veya televizyon karşısında kalmamaya, bu araçları kullandığımız sürece de onları fazla yakından izlememeye dikkat etmeliyiz.

     Aydınlatma araçlarının tasarruflu kullanılması aile ve ülke ekonomisi bakımından oldukça önemlidir.

     Ampullerin güçleri farklıdır. Gücü az olan ampuller ışık ihtiyacının az olduğu yerlerde, gücü fazla olan ampuller ise ışık ihtiyacının çok olduğu yerlerde kullanılmalıdır. Böylece gereksiz enerji harcanmayarak ekonomiye katkıda bulunulmuş olur.

      Geceleyin caddeleri ve parkları aydınlatmada kullanılan ışık kaynakları, aydınlatılacak ortama yönlendirilmelidir. Gökyüzüne ya da uygun olmayan yerlere yöneltilen ışık, enerji israfına yol açar.


IŞIK ÇEVREYİ ETKİLER Mİ?

Gerekmeyen yerlerin aydınlatılması,gereğinden fazla aydınlatılma yapılması,gözü yorar ve görmeyi etkiler.Buna ışık kirliliği denir.

Işık Kirliliğinin Sonuçları:

• Göze zarar verir.
• Gökyüzünün güzelliğini görmemizi engeller.
• Gökyüzü incelemelerinde gök bilimcileri olumsuz etkiler.
• Aile ve ülke ekonomisine zarar verir.
• Yumurtadan çıkan deniz kaplumbağalarının denizi bulmalarını engeller,çoğunun ölmesine neden olur.Ayrıca mehtabın parlak olduğu zamanlarda yumurtlayan dişi kaplumbağalar çok ışıklı yerlerde yumurtlamaz.

Işık Kirliliğini Önlemek İçin Neler Yapılmalıdır?

• Işıklar ihtiyaç duyulduğunda yakılmalıdır.
• Ortamın büyüklüğüne uygun aydınlatma aracı kullanılmalıdır.
• Sokak lambaları ışığı dağıtmayacak şekilde yapılmalıdır.
• Koşullara uygun aydınlatılma yapılmalıdır.

B)SES
HER SESİN BİR KAYNAĞI VARDIR

·        Canlılar çevreleriyle iletişim kurabilmesi için görmeleri ve duymaları gerekir.

·        Bazen cisimleri görmeden seslerinden ne olduklarını tanıyabiliriz.

·        Hayvan seslerinden, müzikal aletlerden, taşıtların çıkardığı sesten ne olduğunu bilir ve de tanırız.

·        Çevremizde ses veren ve ses oluşturan cisimlere ses kaynağı denir.

·        Kulağımıza gelen bazı sesler doğal bazı sesler ise yapaydır.

·        Rüzgâr uğultusu, gök gürlemesi, dalga sesi, yüksek bir yerden akan su şırıltısı, kuş ve böceklerin sesi doğal sestir. Bu sesleri üreten kaynağa da doğal ses kaynağı denir.

·        Müzik aletlerinden, ulaşım ve taşıma araçlarından çıkan, sesler de yapay sestir. Bu sesleri üreten kaynaklara da yapay ses kaynağı denir.

·        Ses kaynağından çıktıktan sonra ışık gibi her yöne yayılır.

·        Sesin yayılma özelliği olmasaydı kaynağından çıkan sesler kulağımıza kadar gelmezdi.

·        Ses dalgalar halinde yayılır. Ses dalgalarını bizler göremeyiz.

       Dalgalar halinde yayılan ses uzaklaştıkça dalgalar zayıflaşır.

·        Bu nedenle ses kaynağına yakın sasler güçlü duyulur, ses kaynağından uzaklaştıkça sesin duyulması güçleşir.

·        Ses dalgaları havada hareket ettiği gibi suda da dalgalar halinde yayılır.

·        Ses suda havadan daha hızlı yayılır.

·        Ses katılarda da dalgalar halinde yayılır.

SES NASIL OLUŞUR?
Titreşen bir nesnenin başlattığı titreşimler dizisine ses denir.Sesin oluşabilmesi için titreşim hareketi gereklidir.Titreşim bir nesnenin ileri geri hareketidir.Titreşim yapan ses kaynakları havayı titreştirir.Titreşen hava yayılarak kulağımıza gelir ve bir etki oluşturur.Böylece ses işitilir.


SESLERİ NASIL DUYARIZ?
Ses kaynaklarından çıkan ses,havada yayılarak kulağımıza kadar gelir ve kulak zarını titreştirir. Kulak zarındaki titreşimler kulağın iç kısımlarına iletilir.Bu titreşimler belirli bir ileti taşır. Bu iletiler beyne ulaştığında ses iletilmiş olur.

SESİN ŞİDDETİ

Aynı ses kaynağının ürettiği sesin farklı uzaklıklardan farklı şekilde duyulmasını sağlayan özelliğe sesin şiddeti denir.Seslerin şiddetleri farklıdır.Sesin şiddetine de gürlük denir. Sesin şiddetini artırmak ve sesimizi uzaklara duyurmak için megafon adı verilen bir alet kullanılır. Sokak satıcıları,itfaiyeciler, polisler seslerini duyurabilmek için megafon kullanırlar.

MEGAFON 

İşitme güçlüğü  çeken insanlar işitme cihazı kullanırlar.Bu cihazlar çevreden gelen seslerin şiddetini artırarak daha iyi duyma sağlar.

İŞİTME CİHAZI

SES KİRLİLİĞİ
Amacı dışında kullanılan yüksek ses, ses kirliliğine neden olur. Kalabalık şehirler ve gelişen teknoloji ses kirliliğinin artmasına neden olur.
Ses kirliliği,ruh ve beden sağlığımızı olumsuz yönde etkiler.
Gürültülerden etkilenmemek için binalara ses yalıtımı yapılır.Sesin bulunduğu ortamdan geçişini engellemek amacıyla binaların yalıtım maddeleriyle kaplanmasına ses yalıtımı denir.

ÖĞRENDİKLERİMİZİ ÖLÇELİM :)

Soru 1. Varlıkları görebilmemiz için ne gereklidir?

A) Ses                   B) Işık

C) Enerji                D) Güneş

Soru 2. Aşağıdakilerden hangisi doğal ışık kaynaklarına bir örnektir?

A) Mum                           B) Kibrit

C) Güneş                         D) Lamba

Soru 3. Aşağıdakilerden hangisi yapay ışık kaynaklarına bir örnektir?

A) El feneri                  B) Güneş

C) Ateş böceği              D) Yıldızlar

Soru 4. Canlıların yaşamındaki en önemli ve en büyük ışık kaynağı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Ay B) Gezegenler

C) Lambalar D) Güneş

Soru 5. Ders çalışırken ışık nereden gelmelidir?

A) Sol arka                B) Sol ön

C) Sağ arka               D) Sağ ön


Soru 6. Ampulü icat eden bilim adamı kimdir?

A) Isaac Newton                   B) Thomas Edison

C) Albert Einstein                D) Theodor Schwann

Soru 7. Aşağıdakilerden hangisinin artması herhangi bir kirliliğe neden olmaz?

A) Ağaç                   B) Işık

C) Ses                   D) Çöp

Soru 8. Aşağıda verilenlerden hangisinin çıkardığı ses doğal ses kaynağına örnek değildir?

A) İnsan                            B) Kedi

C) Müzik                           D) Kuş

Soru 9. Aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Ses bir enerji türüdür.
B) Ses üreten cisimler titreşirler.
C) Ses kaynağından uzaklaştıkça sesin şiddeti artar.
D) Bazı cisimlerin ürettiği sesleri duyamayız.


Soru 10. Aşağıda verilen ortamlardan hangisinde ses kirliliği olmaz?

A) Kütüphane                  B) Trafik

C) İnşaat                            D) Lunapark


Soru 11. Aşağıda verilen ifadelerden hangisi doğrudur?

A) Trafik lambaları doğal ışık kaynağıdır.
B) Işık kaynakları yalnızca doğal olabilir.
C) Ay ve gezegenler doğal ışık kaynağıdır.
D) Işık kaynakları doğal ve yapay olmak üzere ikiye ayrılırlar.
Soru 12. Aşağıda verilenlerden hangisi göz sağlığını olumsuz yönde etkilemez?

A) Bilgisayar
B) Televizyon
C) Yeşil alanlar
D) Fazla ışıklı ortamlar


Soru 13. I. Işığın kullanım yeri
II. Miktarı
III. Yönü
IV. Zamanı
Yukarıda verilenlerden hangisi ya da hangileri yanlış olursa ışık kirliliği oluşur?

A) Yalnız I B) Yalnız II

C) I, II ve III D) I, II, III ve IV

Soru 14. Kaynağından çıkarak kulağımıza kadar gelen ses nasıl yayılır?

A) Her yönde yayılır.
B) Bir yönde yayılır.
C) Yayılmaz.
D) İki yönde yayılır.


Soru 15. Sesleri duyabilmemizi ve hafif sesleri kuvvetli seslerden ayırmamızı sağlayan özellik aşağıdakilerden hangisidir?

A) Sesin titreşimi B) Sesin şiddeti

C) Sesin tınısı D) Sesin frekansı


Soru 16. Aşağıdakilerden hangisi ses kaynağı değildir?

A) rüzgâr B) çalışan radyo

C) çalışan mutfak robotu D) çalışma masası


Soru 17. Aşağıdakilerden hangisi gürültünün insan sağlığı üzerindeki etkilerinden biri değildir?

A) Anlamayı güçleştirir.
B) Sinirli ve gergin olmaya neden olur.
C) Görme duyumuzu engeller.
D) İşitme kaybına neden olur.

Soru 18. Aşağıdakilerden hangisi ses kirliliğine neden olur?

A) İnşaat çalışması B) Kuş sesi

C) Rüzgâr D) Yaprak hışırtısı

Soru 19. Aşağıda verilenlerden hangisini yapmak göz sağlığımız için önemlidir?

A) Televizyonu yakından izlemek.
B) Kitapla göz arasında 35-40 cm bırakmak.
C) Bilgisayarı uzun süre kullanmak.
D) Fazla ışıkta kitap okumak.

Soru 20. Aşağıdakilerden hangisi yapay ses kaynağına örnektir?

A) Kuş sesi B) Şelale

C) Sinek vızıltısı D) Telefon

B C A D A B A C C A D C D A B D C A B D

KAYNAKÇA
1)<http://www.fenokulu.net/portal/Sayfa.php?Git=KonuKategorileri&Sayfa=KonuBaslikListesi&baslikid=97&KonuID=973> 2012,Nisan07.
2)<http://www.ilketkinlik.com/anasayfa/yazigoster/Cevremizdeki-Isik-Kaynaklari-Nelerdir> 2012,Nisan07.
3)2010,Şubat08<http://www.buyutec.net/haber/665-Dogal-Ve-Yapay-Isik-Kaynaklari.html > 2012,Nisan07.
4)2009,Kasım19<http://www.muhteva.com/cevremizdeki-isik-kaynaklari-t172032.html> 2012,Nisan07.
5)2011,Mayıs02<http://www.frmartuklu.net/doga-ve-bitkiler/221623-isik-kirliligi-nedir-isik-kirliligini-onlemek-icin-neler-yapilmalidir.html> 2012,Nisan07.
6)<http://www.fenokulu.net/portal/Sayfa.php?Git=KonuKategorileri&Sayfa=KonuKavramHaritasiListesi&baslikid=97&KavID=71>2012,Nisan07.
7)2012,Ocak29<http://www.egitimhane.com/4-sinif-bilgisi-isik-ve-ses-1-d65176.html>2012,Nisan,07.